Trong các thế hệ người Việt Nam kể từ Nam chí Bắc chắc hẳn ai ai cũng biết cây bèo mà ở miền Bắc quen gọi là Bèo Tây hay Bèo Bồng còn ở miền Trung và miền Nam người dân quen gọi là bèo Lục Bình. Sơ sơ nhiều người cũng biết về vài loại bèo như: Bèo Tây (còn gọi là bèo Lục Bình hay bèo Bồng), bèo Cái, bèo Tấm, bèo Tai Chuột, bèo Dâu… Trong đó cây bèo Lục Bình theo cách gọi của người dân Nam Bộ do bèo có cuống lá phình to lên giống lọ độc bình và gọi trại đi là Lục Bình. Còn ở miền Bắc gọi là bèo Tây. Theo sưu tầm truyền rằng bèo Lục Bình (để tiện cho bài viết thống nhất gọi cây bèo bằng bằng một tên là Lục Bình) có xuất xứ từ Nam Mỹ được du nhập vào Việt Nam từ cuối thế kỷ XlX qua đường biển vào cảng Hội An và các cảng ở miền Nam nước ta. Cũng qua lời kể lại của các cụ cao tuổi thuộc các thế hệ ở thế kỷ XlX, XX, Lục Bình có hoa đẹp một cách giản dị, khiêm nhường kín đáo, người ta đã nuôi trồng coi đây là một loài hoa. Quá trình bao năm bèo Lục Bình được du nhập vào nước ta, lúc đầu số lượng còn rất ít, người ta dùng hoa để chơi, cắm vào lọ hoa rất đẹp, sinh động lạ thường và nuôi bèo trong bể nước. Cây bèo Lục Bình này sống chủ yếu bằng thủy sinh, do sinh sản quá nhanh, chỉ sau vài tuần là số lượng tăng lên gấp đôi, nên người ta đem bèo ra thả ở ao hồ rồi từ đó số lượng bèo tăng lên gấp bội đã trôi theo dòng nước ra sông ngòi. Do số lượng quá nhiều nên Lục Bình (bèo Tây) trở thành quá bình thường. Qua tâm tưởng của người dân, bèo Lục Bình không còn đặc biệt được người ta chú ý nữa. Vả lại các loài hoa đẹp muôn sắc mầu xuất hiện dần có rất nhiều các loại nên hoa Lục Bình (bèo Tây) không được người đời "chơi" như trước nữa. Nhưng có một điều mà cây bèo Tây gắn bó với đời sống của người dân miền Bắc ở chỗ bèo Tây làm rau để nấu với cám gạo, ngô, khoai ... nhằm tăng lượng thức ăn cho lợn, gà, trâu, bò vv. Do đó bèo Tây lại được nuôi, quây chuồng ở ao, hồ dùng dự trữ thức ăn cho gia súc, gia cầm trong những ngày tháng giá rét, ở giai đoạn từ xưa đến những năm 60, 70, 80, 90 của thế kỷ XX. Theo dòng nước, bèo Lục Bình trôi đi các nơi có mặt ở khắp các ao hồ, kênh rạch.  Bèo Lục Bình thân mọc cao khoảng 30, 40 đến 50 cm, lá hình tròn mầu xanh lục, láng và nhẵn mặt, lá có gân hình cung dài hẹp, trông lá như những cánh hoa. Cuống lá nở to ra như bong bóng. Tuổi thơ xưa chúng tôi thường lấy cây bèo Lục Bình còn non cuống lá phình to rồi lấy que làm bốn chân tạo hình thành những con lợn mẹ, chú lợn con để chơi đồ hàng rất vui. Bèo Lục Bình vươn lên tốt lợp cuống lá hình ống vươn dài từ 40 đến 50 cm ruột xốp giúp cây bèo nổi lên được trên mặt nước. Rễ bèo Lục Bình là rễ chùm nhiều vô kể giống như lông vũ mầu đen buông rủ xuống dài 60 đến 80 cm hút dinh dưỡng trong nước nuôi mầm lá từ gốc. Khi vừa ra mầm lá dần thành các cánh bèo rồi hình thành cuống lá, quá trình phát triển dài ra, cao lên, trên cùng là lá. Lúc này từ đầu mùa hạ đến đầu mùa thu, bèo bật ngồng hoa. Lục Bình nở hoa sắc tím nhạt điểm chấm mầu lam, cánh hoa trên có 1 chấm vàng, có 6 nhụy 3 dài 3 ngắn, bầu trên có đựng nhiều noãn qua nang. Cuống hoa đứng thẳng để nâng hoa cao lên khỏi túm lá. Hoa tím Lục Bình tự tin vươn thẳng, thầm kín, không ồn ã kiêu sa. Mầu tím của Lục Bình khác mầu tím của hoa Cà, tím của hoa Bằng Lăng, cũng không giống mầu tím của hoa Sim " để cho ai chờ mong”. Cây Lục Bình sinh sản rất nhanh, một cây mẹ đẻ nhánh tạo thành nhiều cây con, tăng nhanh số cá thể, do vậy mà có khi làm tắc nghẽn cả ao hồ. Lục Bình mang hoa trôi lang thang khắp đó đây trên sông, ngòi, kênh rạch. Lục Bình cũng như các loài bèo khác trôi đi trên sông lúc bình lặng con nước thì dạt vào bờ kết thành từng mảng to hay nhỏ. Lúc con nước lớn dòng hay gió bão Lục Bình nghiêng ngả, cuốn trôi theo dòng nước lũ nhưng nhiều khi cũng không làm cho quần thể Lục Bình bị chia lìa mà Lục Bình vẫn bám níu vào nhau vững bền trong gió bão không rời. Hoa Lục Bình đẹp bình dị không ganh đua, bon chen với một loài hoa nào vì hoa chỉ là một loài hoa bồng bềnh trên sông nước mênh mang, không bao giờ có mặt trong hội thi hay trong vườn hoa nào. Thế mà đối với nhân gian hoa Lục Bình đã là hình tượng của thế gian nhất là các nhà thi sỹ. Bất chợt tôi lại nhớ về bài thơ Hoa Lục Bình của cố nhà thơ Cao Vũ Huy Miên là bài thơ mà tôi tâm đắc, yêu thích, rất tình mà mang nỗi buồn man mác đối với nhà thơ và cũng là tâm trạng của bao người đang ở độ tuổi yêu đương hay đã yên phận nhưng vẫn nhớ về mối tình của mình với bao nỗi niềm nhớ nhung thầm kín, yêu thương ấp ủ ghi dấu trong đời.

" Có một loài hoa vừa trôi, vừa nở"

Em lấy chồng rồi, anh ở vậy thôi

Nữa mai thương đứng nhớ ngồi

Biết loài hoa ấy vừa trôi, vừa buồn"

(Hoa Lục Bình - thơ Cao Vũ Huy Miên)

          Do cây bèo "sống tự do" nay đây mai đó do vậy trong dân gian thường mượn hình ảnh cây bèo để thể hiện qua các làn điệu dân ca trữ tình nói về tâm trạng, tình cảm nhớ nhung của  tình yêu trai gái qua bao thế hệ còn ghi đậm trong lòng mọi người , mới da diết làm sao .

" Bèo dạt mây trôi,

Anh ơi em vẫn đợi bèo dạt...

......

Người đi xa có nhớ, là nhớ ai ngồi,

Trông cánh chim trời, sao chẳng thấy anh "

          Hay mượn hình tượng cây bèo để chỉ thân phận người phụ nữ trong chế độ phong kiến, vất vả, gian nan qua những tầng áp bức, hay lễ giáo phong kiến hà khắc của chế độ đương thời như phận bèo bọt, bèo dạt mây trôi.

" Phù Bình chân quê

điểm lam,

biếc tím.

Nhận phận bọt bèo,

lờ lững,

dạt trôi.

Bốn mùa vất vưởng ngậm ngùi.

Về đâu vô định - buồn thiu giữa trời"

(Thơ - Cao Vũ Huy Miên)

          Đến những bài thơ, vần thơ của những tác giả, những nhà thơ hay nhưng câu ca dao đã thể hiện nỗi niềm thương cảm người con gái:

" Thương em hoa tím Lục Bình

Lênh đênh sông nước một mình nắng mưa

Sáng, trưa, chiều, tối bơ vơ 

Trôi theo dòng chảy biết chờ đợi ai"

(Hoa tím Lục Bình - Phạm Thị Minh Hưng)

Hay:

" Thân ta cánh Lục Bình trôi

Giữa dòng lưu thủy bên trời mênh mông"

(Ca dao)

" Nước chảy liu riu, Lục Bình trôi líu ríu

Em ở một mình khi đau yếu ai trông"

(Ca dao)

Và đây nữa: "Về phương nam ngắm sông ngậm ngùi

                        Thương những đời như Lục Bình trôi"

                        (Thơ - Vũ Đức Sao Biển)

          Dù ở thập kỷ nào, thế kỷ nào thì các thế hệ người dân đã viết lên những dòng tâm tư từ cuộc đời thực mà cụ thể là chuyện đời người con gái, người phụ nữ đương thời với nhiều khía cạnh khác nhau với cảm xúc khác nhau nhưng đều thấm đẫm tình người. Trải qua nhiều thập niên rồi đến những giai đoạn lịch sử của dân tộc ta, đất nước ta phải trải qua các cuộc kháng chiến trường kỳ chống giặc ngoại xâm, cây bèo Lục Bình ( bèo Tây) vẫn là đề tài của các văn nghệ sỹ, các nhà thơ, nhà văn ... thể hiện qua các tác phẩm của mình với tư tưởng và ý nghĩa nhân văn sáng trong, không còn ai oán , ủy mỵ ... mà luôn là gam mầu sáng với một cái nhìn về hoa Lục Bình với bao ý nghĩa sâu sắc, hoài niệm về tình yêu con người làm ta cảm động đến nao lòng, qua những câu thơ của nhà cách mạng, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm mới sáng trong, tha thiết , nhung nhớ biết bao :

" Ta đi qua những năm tháng không ngờ

Vô tư quá để bây giờ xao xuyến

Bèo Lục Bình mênh mang mầu mực tím

Nét chữ thiếu thời trôi nhanh như dòng sông"

(Trích Mặt Đường Khát Vọng - Thơ - Nguyễn Khoa Điềm )

Hay:

" Mênh mang mặt nước cánh bèo

Khiêm nhường, thầm kín, tím chiều ao quê"

( Tháng Ba Quê Hương - thơ - Đinh Trung Hưng )

          Và qua những vần thơ thấm đẫm tình yêu nhớ nhung quê hương:

" Lục Bình ai thả trôi sông

Mà sao tím cả mấy dòng sông quê

Xa nhà, xa mấy triền đê 

Mà nghe thương nhớ lối về mênh mông

Ai về tìm lại khoảng sông

Có hoa tim tím hương đồng ngày xưa"

(Thơ - Hoài Trâm)

          Cây Lục Bình (Bèo Tây) trong tâm tưởng một số người chỉ là loại cây hoa tầm thường... nhưng có biết đâu lại là loài hoa có ích vô cùng. Nó cũng giống như phận của nó, không đua chen, ồn ã mà thầm kín, thầm lặng, mênh mang trên sông nước, kênh rạch hay ao làng với đêm trăng cá quẫy. Hoa âm thầm khoe sắc dưới trăng trong gió mát hay nở bừng lộng lẫy dưới trời xanh nắng vàng. Thế nhưng chỉ là một thoáng thoảng qua trong tâm tưởng của nhân gian. Vậy mà loài bèo Lục Bình (bèo Tây) lại còn là loài cây có ích biết nhường nào đối với đời sống người dân từ xa xưa đến nay. Ví như: Tên một loại thuốc thường gọi Phù Bình của cây Lục Bình. Lá, thân của nó có vị ngọt, tính mát, không độc, có tác dụng giải độc, tiêu viêm, lành da. Cuống và lá Lục Bình tươi đem giã với muối rồi đắp vào chỗ sưng, mụn nhọt mà người ta quen gọi là " đồ mụn " cho tiêu viêm chóng khỏi. Hay dùng Lục Bình rửa sạch để ráo nước chưng chung với đường phèn dùng để ngậm chữa ho và các cách làm khác có nhiều tác dụng như thuốc nữa. Trong vùng Nam Bộ ở các tỉnh miền Tây người ta dùng ngó và hoa của Lục Bình làm món ăn, ăn kèm lẩu, nấu canh chua hay xào ngó Lục Bình như ngó Sen, hoa Lục Bình luộc dùng để chấm cá. Các món rau từ Lục Bình ngon và mát lại là rau sạch vì không có phun thuốc bảo vệ thực vật. Một thời gian dài đằng đẵng ở miền Bắc nước ta, cây bèo Lục Bình (bèo Tây) chỉ dùng làm thức ăn cho gia súc, gia cầm. Đến những năm 2000 trở lại đây không ai còn lấy bèo Lục Bình cho lợn, gà nói riêng và gia súc, gia cầm nói chung nữa là do thời kỳ công nghiệp chi phối, số lượng gia súc, gia cầm tăng lên nhiều gấp bội, hàng triệu con các loại của các trang trại chăn nuôi lợn, gà v.v… mọc lên như nấm. Do vậy người ta dùng "thức ăn thẳng" (theo cách gọi của người dân) chỉ cần hòa thức ăn với nước mà không cần rau tươi. Và như vậy cây Lục Bình (bèo Tây) không còn là thức ăn cho gia súc, gia cầm nữa nên cây bèo này thành thừa. Nhưng thần kỳ thay với sự năng động, sáng tạo của các nhà doanh nghiệp, với tầm nhìn xa trông rộng cùng với sự tìm tòi nghiên cứu thị trường một cách tinh tế ở trong nước và quốc tế về việc xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ. Cây Lục Bình (bèo Tây) lại là nguồn nguyên liệu sẵn có ở khắp mọi nơi để làm ra những sản phẩm rất độc đáo cho xuất khẩu ra các nước. Cuống lá Lục Bình (bèo Tây) được nuôi dài từ 40 đến 50 cm khi đến độ " già bánh tẻ "đem cắt về phơi khô qua hàng tuần nắng .  Cuống lá ngả sang mầu vàng săn đều, từ nguyên liệu này thân Lục Bình (bèo Tây) nỏ đã được bàn tay khéo léo của các bác, các chị các em đan bện vào các mẫu khuôn gồm đủ các loại hộp to nhỏ, lẵng, giỏ, làn sách tay vv đa dạng mẫu mã . Qua sơ chế các sản phẩm được hoàn thiện các khâu sấy, chống mốc, phun mầu, dầu bóng vv , tạo thành các sản phẩm mỹ nghệ tinh sảo xuất khẩu ra nước ngoài thu một lượng ngoại tệ về cho đất nước . Tạo công ăn việc làm cho hàng ngàn, hàng vạn người, tăng thu nhập cho người lao động, kể cả người nông dân lúc nông nhàn. Góp phần đáng kể trong công cuộc xóa đói giảm nghèo mà Đảng và Nhà nước ta khởi xướng, lãnh đạo. Cũng là góp phần xây dựng nông thôn mới ngày càng ấm no giầu đẹp. Cây bèo Lục Bình (bèo Tây) nằm trong " thân phận", "bọt bèo" của loài bèo từ xưa. Đến ngót hai thập kỷ nay cây Lục Bình (bèo Tây) đã thực sự “lên ngôi". Lục Bình hồi sinh, phát triển tốt tươi rồi "hóa thân" thành những sản phẩm mỹ nghệ rất độc đáo, đẹp đến ngỡ ngàng, khiến cho người ta ở nhiều nơi ở trong và ngoài nước phải thán phục và ngưỡng mộ. Từ đây cây Lục Bình (bèo Tây) sống lại trong mắt mọi người dân Việt Nam và sống lại bằng sản phẩm độc đáo trong mắt và cuộc sống thường nhật của người dân nhiều nước trên thế giới. Đó là điều kỳ diệu của người dân Việt Nam và cũng là điều kỳ diệu nhất của cây bèo Lục Bình (bèo Tây).

          Lục Bình, loài cây từ thân phận " bọt bèo" đã "giũ bùn" vươn dậy " đầy tự hào" với các loài hoa khác. Lục Bình (bèo Tây) đã, đang và còn in đậm mãi trong lòng, trong mắt mọi người. Cũng là đề tài vô tận trong thi ca và các tác phẩm văn học nghệ thuật rồi được lan tỏa trên khắp thế gian.

TG: Đinh Trung Hưng

Hội viên Hội VHNT Ninh Bình